Khám phá sâu sắc về kháng sinh nhóm quinolon

Kháng sinh nhóm quinolon - Chìa khóa quan trọng trong việc đối phó với nhiễm khuẩn. Hãy tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ để có kết quả tốt nhất.

Các kháng sinh nhóm quinolon là những hợp chất hóa học mạnh mẽ, không xuất phát từ thiên nhiên. Chúng hoạt động bằng cách ức chế enzyme ADN gyrase - một loại enzyme quan trọng giúp quá trình sao chép và mã hóa ADN của vi khuẩn. Khi tác động, chúng ngăn chặn quá trình tổng hợp ADN của vi khuẩn.

Ngoài ra, kháng sinh nhóm quinolon còn ảnh hưởng đến mARN (ARN thông tin), từ đó ức chế sự sản xuất protein của vi khuẩn. Chúng thuộc nhóm kháng sinh diệt khuẩn.

Acid nalidixic (kháng sinh nhóm quinolon thế hệ 1) chỉ tác động lên ADN gyrase, do đó chỉ diệt khuẩn gram (-) trong đường tiểu đường và đường hấp thụ (tác dụng trung bình trên các chủng trực khuẩn gram (-) thuộc họ Enterobacteriaceae), không ảnh hưởng đến trực khuẩn mủ xanh (Pseudomonas aeruginosa).

Các fluoroquinolon (kháng sinh quinolon có thêm fluor tại vị trí 6) có phổ tác động rộng hơn vì chúng ức chế cả ADN gyrase và topoisomerase IV của vi khuẩn. Do đó, khả năng diệt khuẩn của fluoroquinolon cao hơn, mạnh mẽ hơn từ 10-30 lần.

Các fluoroquinolon thế hệ đầu (kháng sinh nhóm quinolon thế hệ 2 như: pefloxacin, norfloxacin, ofloxacin, ciprofloxacin...) có ảnh hưởng khác nhau đối với ADN gyrase và topoisomerase IV:

• Vi khuẩn gram (-): ức chế ADN gyrase mạnh hơn;
• Vi khuẩn gram (+): ức chế topoisomerase IV mạnh hơn.

Các fluoroquinolon thế hệ mới (kháng sinh nhóm quinolon thế hệ 3 như: levofloxacin, moxifloxacin...) có tác động cân bằng trên cả ADN gyrase và topoisomerase IV, mở rộng phổ tác động đến vi khuẩn gram (+), đặc biệt là các loại vi khuẩn trong đường hô hấp.

Tóm lại, fluoroquinolon có khả năng diệt khuẩn đối với nhiều vi khuẩn như:

• E.coli;
• Salmonella;
• Shigella;
• Enterobacter;
• Neisseria;
• P.aeruginosa;
• Enterococci;
• Phế cầu;
• Tụ cầu (bao gồm cả tụ cầu kháng methicillin);
• Các vi khuẩn nội bào như: chlamydia, mycoplasma, brucella, mycobacterium...

XEM THÊM: Kháng sinh điều trị vi khuẩn E coli: Những điều cần biết

Kháng sinh nhóm quinolon được ứng dụng trong những tình huống như:

• Nhiễm trùng đường tiểu và viêm tuyến tiền liệt (acid nalidixic, norfloxacin, ciprofloxacin, ofloxacin);
• Bệnh lậu (ofloxacin hoặc ciprofloxacin);
• Nhuyễn hạ cam (ciprofloxacin);
• Viêm nhiễm vùng chậu hông: (ofloxacin - kết hợp với clindamycin, metronidazol);
• Nhiễm trùng đường tiêu hóa do E. coli, S.typhi;
• Viêm phúc mạc ở bệnh nhân thẩm phân nhiều lần;
• Viêm đường hô hấp trên và dưới (levofloxacin, trovafloxacin, gatifloxacin...);
• Viêm phổi cộng đồng;
• Viêm xoang (levofloxacin, trovafloxacin, gatifloxacin...);
• Nhiễm trùng xương - khớp và mô mềm.

Ủy ban đánh giá nguy cơ cảnh báo dược phẩm của EMA (PRAC) đề xuất hạn chế chỉ định cho các kháng sinh nhóm quinolon, đặc biệt không nên sử dụng kháng sinh nhóm quinolon trong các trường hợp như:

• Nhiễm trùng không cần điều trị, nhiễm trùng không nghiêm trọng (viêm họng);
• Dự phòng tiêu chảy du lịch;
• Nhiễm trùng đường niệu tái phát (nhiễm trùng đường tiểu niệu không lan đến bàng quang);
• Tiền sử phản ứng có hại nghiêm trọng khi sử dụng các kháng sinh quinolon.

Chú ý khi sử dụng kháng sinh nhóm quinolon cho người cao tuổi, người bệnh thận, người ghép tạng, người điều trị bằng corticosteroid toàn thân... do nguy cơ tổn thương gân cao hơn.

Ngừng sử dụng kháng sinh nhóm quinolon khi có dấu hiệu phản ứng có hại liên quan đến cơ, gân hoặc xương (viêm/đứt gân, đau/yếu cơ, sưng khớp) hoặc hệ thần kinh (cảm giác kim châm, mệt mỏi, lạ lẫn, có ý tự tử, rối loạn giấc ngủ, thay đổi mùi, vị...). Không nên dùng thuốc kháng sinh nhóm quinolon cho trẻ em dưới 16 tuổi nếu không thật sự cần thiết, chỉ sử dụng kháng sinh nhóm này cho trẻ khi không còn sự lựa chọn nào thay thế.

Cơ quan quản lý Dược phẩm và Sản phẩm Y tế Pháp (ANSM) đã cảnh báo về nguy cơ gặp tác dụng phụ của các kháng sinh nhóm quinolon, từ đó đặt ra vấn đề cần hạn chế sử dụng hoặc thực hiện theo dõi đặc biệt khi sử dụng các kháng sinh nhóm này. Trong mọi trường hợp sử dụng kháng sinh nhóm quinolon, nếu người bệnh hoặc người nhà phát hiện xuất hiện các triệu chứng sau đây, bệnh nhân cần phải đi khám bác sĩ ngay:

4.1. Viêm gân

Viêm gân liên quan đến các kháng sinh nhóm quinolon là tác dụng phụ hiếm gặp nhưng có thể gây hậu quả nghiêm trọng (thậm chí là đứt gân). Khi có các dấu hiệu ban đầu như đau hoặc sưng ở gân, bệnh nhân cần đi khám bác sĩ ngay.

Các tác dụng này của kháng sinh nhóm quinolon có thể xuất hiện sớm nhất trong 48 giờ đầu tiên và cũng có thể xuất hiện rất muộn, lên đến vài tháng sau khi ngừng điều trị. Đặc biệt tác dụng phụ này có thể xảy ra sau một liều duy nhất kháng sinh nhóm quinolon.

4.2. Rối loạn nhịp tim, nguy cơ kéo dài khoảng QT

Kháng sinh nhóm quinolon có khả năng gây kéo dài khoảng QT. Cần khuyến cáo bệnh nhân đến gặp bác sĩ ngay nếu xuất hiện tình trạng rối loạn nhịp tim.

4.3. Bệnh thần kinh ngoại biên

Rối loạn thần kinh cảm giác và rối loạn hệ vận động ngoại biên sau khi sử dụng quinolon có thể xảy ra nhanh chóng sau khi bắt đầu dùng thuốc. Biểu hiện của tác dụng phụ này như: cảm giác đau dữ dội, ngứa hoặc tê ở tay hoặc chân. Khi xuất hiện triệu chứng nêu trên, bệnh nhân cần đi khám bác sĩ để ngăn chặn những tổn thương không thể hồi phục.

4.4. Nhạy cảm với ánh sáng

Bệnh nhân sử dụng kháng sinh nhóm quinolon cần bảo vệ da trước các bức xạ mặt trời trong suốt thời gian điều trị và một thời gian sau khi kết thúc.

4.5. Tác dụng phụ khác

Kháng sinh nhóm quinolon có thể gây ra hiện tượng co giật, biểu hiện tâm thần kinh hiếm gặp (như tự tử), nổi mụn nước nặng nề trên da, nhược cơ ngày càng trầm trọng hơn, ảnh hưởng đến gan, rối loạn đường huyết, phản ứng tan máu ở người thiếu G6PD, rối loạn thị lực (giảm tầm nhìn).

Kháng sinh nhóm quinolon là một trong những kháng sinh quan trọng với phổ tác dụng rộng, được ứng dụng phổ biến trong điều trị các bệnh lý nhiễm khuẩn.